Deall a Siarad am Deimladau

• Ceisiwch beidio â siarad â mi na defnyddio llawer o iaith gyda mi pan fyddaf yn ofidus gan ei bod yn anodd i mi ddilyn yr hyn rydych chi’n ei ddweud a gall fy ngwneud yn fwy rhwystredig/cyffrous/dig.
• Efallai y bydd o gymorth os teimlaf eich bod wedi cydnabod sut rwy’n teimlo a pham hyd yn oed os nad ydych yn cytuno â mi e.e. “Rwy’n deall eich bod wedi gwylltio”, “byddwn i’n teimlo’n ofidus hefyd os ……”.
• Mapio sut dwi’n teimlo ar fy mhrofiad i o’r sefyllfa i mi, gan efallai y bydd hyn yn anodd i mi wneud fy hun – efallai fy mod i’n teimlo’n flin/trist/pryderus ond ddim yn deall pam ar y pryd e.e. “Dwi’n meddwl eich bod chi’n teimlo’n bryderus oherwydd …”.
• Yn aml nid yw dweud wrthyf i “bwyllo” yn ystyrlon i mi gan nad yw’n fy helpu i ddeall yr hyn y mae angen i mi ei wneud yn lle hynny.
• Byddwch yn glir ac yn benodol yn y ffordd rydych chi’n siarad â mi.
• Helpwch fi i ddatblygu dealltwriaeth o’r cysylltiad rhwng teimladau corfforol a’r teimladau/meddyliau y maen nhw’n eu cynrychioli gan y gallai hyn fod yn ddryslyd i mi e.e. pan fydd eich calon yn curo’n gyflym, gall fod oherwydd eich bod chi’n teimlo’n bryderus.
• Helpwch fi i adeiladu fy ‘mhecyn offer’ fy hun o ‘beth sy’n gweithio’ i mi a’m hannog i wneud pethau sy’n tawelu neu’n tynnu fy sylw gan efallai na fyddaf yn gwneud hyn fy hun e.e. mynd i gael fy mag synhwyraidd, rhoi fy ffonau pen ymlaen, chwarae gyda fy nghlai, mynd ar y trampolîn ac ati. Bydd rhai strategaethau yn gweithio’n well gartref nag yn yr ysgol ac i’r gwrthwyneb.

Cysylltu emosiynau â sefyllfaoedd – Mae’n hawdd tybio bod eich plentyn yn deall sut maen nhw’n teimlo a pham, ond efallai na fydd hyn bob amser yn wir. Gall eu helpu i gysylltu eu hemosiynau â sefyllfaoedd/profiadau bob dydd helpu’ch plentyn i gysylltu’r geiriau rydych chi’n eu defnyddio â’r teimladau maen nhw’n eu profi e.e. “Gallaf ddweud eich bod yn hapus iawn am hynny …”, “Rwy’n gwybod eich bod yn teimlo’n flin oherwydd ……”.

Mae Graddfa 5 pwynt yn ffordd weledol iawn o weithio allan faint y gall eich plentyn adnabod ei deimladau a’r pethau sy’n effeithio ar sut mae’n teimlo o ddydd i ddydd. Y syniad yw eich bod yn dechrau mapio sefyllfaoedd ar y raddfa o 1 i 5 gydag 1 yn cynrychioli pethau y mae eich plentyn yn eu mwynhau, yn gwneud iddo deimlo’n ddiogel neu’n dawel, hyd at 5 sef y pethau sy’n anfon eich plentyn i ‘dorri lawr’, gan eu gwneud yn ddig neu’n ofidus iawn. Mae’r profiad o wneud hyn yn wahanol i bob person. Efallai y bydd rhai pobl ifanc yn deall yr hyn sy’n gwneud iddynt deimlo mewn ffordd benodol, efallai y bydd eraill angen help sylweddol i geisio gweithio hyn allan. Mae angen i chi gael dealltwriaeth sylfaenol o’r prif emosiynau hapus, trist, dig a phryderus cyn i chi geisio defnyddio’r raddfa 5 pwynt.

Mae stribedi comig yn offeryn gweledol gwych y gellir ei ddefnyddio i helpu i gefnogi dealltwriaeth person ifanc o sut yr oeddent yn teimlo a sut y gallai’r bobl eraill yn y rhyngweithio hefyd fod wedi teimlo. Gall defnyddio pobl ffon, swigod siarad a swigod meddwl fod yn ddefnyddiol iawn wrth wneud y broses o siarad am deimladau’n symlach ac yn haws.

Mae teimlyddion yn offeryn gweledol da i helpu i ddangos ac egluro y gall teimladau fynd i fyny a gallant hefyd ddod yn ôl i lawr. Gall llawer o bobl ifanc ei chael hi’n anoddach deall graddio o fewn emosiwn, gan y gallai eu profiad o deimlo emosiwn fod yn fwy ‘du a gwyn’. Er enghraifft, efallai y byddant yn mynd o fod yn ‘iawn’ i ofidio neu’n ddig iawn yn gyflym iawn ond heb ddealltwriaeth o sut y cyrhaeddon nhw yno. Yn yr un modd, efallai y byddant yn mynd o fod yn ofidus i ‘iawn’ yr un mor gyflym a allai weithiau fod yn syndod i’r rhai o’u cwmpas.

• Ceisiwch roi lle ac amser i mi geisio gweithio allan sut rwy’n teimlo cyn siarad â mi. Efallai pan fyddaf wedi tawelu fy mod yn fwy abl i siarad â chi am sut rydw i’n teimlo a pham.
• Gwnewch yn siŵr ein bod ni’n siarad ‘yr un iaith’ e.e. eich dealltwriaeth o air teimlo a fy ngair i, gall fod yn wahanol neu efallai y byddaf yn defnyddio fy ngeiriau fy hun ar gyfer teimladau penodol e.e. “lanalawr” i roi gwybod i chi nad wyf yn iawn, “trydanol” i ddweud wrthych fy mod yn teimlo’n gyffrous.
• Weithiau gall geiriau fod yn rhy anodd ac efallai y bydd angen i chi fy helpu i ddod o hyd i ffyrdd eraill, mwy gweledol o roi gwybod i chi sut rwy’n teimlo. Deallwch nad yw’r ffaith fy mod yn gallu dweud wrthych sut rwy’n teimlo weithiau, yn golygu y byddaf yn gallu ei wneud drwy’r amser.
• Ceisiwch fapio pethau rydych chi’n gwybod sy’n debygol o fy mhoeni i, ymlaen llaw, gan nodi a oes modd gwneud unrhyw beth i leihau fy mhryder e.e. “gallai fod ychydig yn swnllyd felly gallet ti fynd â dy glustffonau”, cymryd ‘teganau fidget’ i’m cadw’n dawel, gan wneud y sefyllfa’n rhagweladwy i mi fel fy mod i’n gwybod beth i’w ddisgwyl.

Gall teimlyddion fod yn ffordd dda o ddarganfod sut mae person ifanc yn deall ystyr geiriau ‘teimlad’ gwahanol e.e. ar raddfa ar 1-10 gydag 1 yn golygu ‘iawn’ a 10 yn ‘gandryll’ gallai person ifanc ddweud ‘rhwystredig’ ond gan olygu “Rwy’n flin iawn”.

Mae cael dealltwriaeth gyffredin o’r geiriau y mae’r person ifanc yn eu defnyddio i fynegi ei deimladau yn bwysig iawn, fel eich bod yn gwybod beth mae’n ei olygu ac yn gallu dehongli ei gyfathrebu yn y ffordd iawn.

Ysgrifennwch y geiriau maen nhw’n eu defnyddio a’u mapio ar deimlyddion fel y gallwch chi ddeall beth mae’r geiriau hynny’n ei olygu iddyn nhw.

Mae ffyrdd amgen a mwy gweledol o fynegi sut neu beth mae person ifanc yn teimlo nad ydynt yn dibynnu’n unig ar eiriau:

• Gallent ddefnyddio’r raddfa 5 pwynt “Rwy’n 4” a allai olygu “Rydw i ar fin digio’n llwyr”.
• Gallent ddefnyddio lliw sy’n rhoi gwybod i chi eu bod wedi cael diwrnod da/drwg.
• Gallent ddefnyddio lluniau sy’n dangos i chi sut maen nhw’n teimlo, a allai eich helpu i ddadansoddi yr hyn sydd wedi digwydd.

Nid oes rhaid ei llafar – weithiau efallai y bydd person ifanc yn gallu ysgrifennu i lawr sut maen nhw’n teimlo ond ddim yn gallu dweud wrthoch chi wyneb yn wyneb. Mae llawer o ffyrdd y gallwch chi helpu’ch person ifanc i wneud hyn, yn dibynnu ar ei oedran, er enghraifft:

Llyfr poeni lle gallant ysgrifennu pethau i lawr am y diwrnod sydd wedi eu cynhyrfu, er mwyn i chi edrych arnynt a siarad â nhw.

Gallent anfon neges destun atoch sut maen nhw’n teimlo neu ddefnyddio’r adran nodiadau ar eu ffôn.

Dim ond ychydig o syniadau yw’r rhain a bydd angen i chi weithio allan beth sy’n gweithio orau i’ch person ifanc.

Defnyddiwch stribedi comig fel ffordd weledol o wneud synnwyr o deimladau mewn sefyllfaoedd. Weithiau mae hyn yn haws i bobl ifanc sydd â phroffiliau Niwroddatblygiadol, gan fod y ffocws yn llai ar sgwrs wyneb yn wyneb, (a all gynyddu’r gofynion cyfathrebu ar gyfer y person ifanc hwnnw) a mwy am symleiddio cyfathrebu ar bapur. Mae hefyd yn eich galluogi i dynnu sylw at y ffaith y gallai pobl ddweud rhywbeth sy’n ymddangos fel pe bai’n mynegi un emosiwn ond sy’n meddwl/teimlo emosiwn gwahanol. Gall hyn fod yn ddefnyddiol iawn wrth ddatblygu mewnwelediad y person ifanc i’r ffordd y mae’n cyfathrebu a pham e.e. “Roedd yn rhy swnllyd ac roeddech chi eisiau mynd allan felly roeddech chi’n gweiddi”. Unwaith y bydd yna gyd-ddealltwriaeth, gallwch wedyn adeiladu ar hyn i ddatblygu’r defnydd o strategaethau amgen ar gyfer y tro nesaf e.e. “Y tro nesaf mae’n mynd yn rhy uchel wrth y bwrdd, gallwch fynd i lawr a mynd i mewn i’r lolfa am 5 munud”.